Preventie 

Vooral ouderen worden hard getroffen door Corona. Volgens onderzoekers kan dit te maken hebben met dat het immuunsysteem van ouderen steeds minder goed gaat werken. Ouderen hebben vaak chronische laaggradige ontsteking, wat samengaat met neuro-inflammatie.1 Beide staan in verband met een ernstiger verloop van Corona. Een logische interventie qua preventie zou dan zijn om laaggradige ontsteking en neuro-inflammatie te remmen. 

Ook stellen onderzoekers dat veroudering, obesitas, diabetes en een verhoogde bloeddruk de kans op een ernstiger verloop verhogen. Een gemeenschappelijk mechanisme hieronder is oxidatieve stress (een tekort aan antioxidanten).2 Daarom lijkt het op peil houden van de antioxidant status erg belangrijk ter preventie. Antioxidanten zitten in onder andere in groente, fruit, kruiden, specerijen, extra vierge olijfolie, appelazijn en pure chocolade. 

Verlies van vetmassa is belangrijk ter preventie, aangezien obesitas het risico op een ernstiger verloop van Corona verhoogt. Mensen met obesitas hebben vaak laaggradige ontsteking en een grotere kans op een vitamine D-tekort, omdat vitamine D in het vetweefsel opgeslagen wordt en daardoor niet bruikbaar is. Deze mensen hebben meestal ook een veel hogere dosering vitamine D nodig om hun bloedwaarde op peil te brengen.  

Verder lijkt het erop dat vitamine D tegen besmetting en een ernstig verloop van Corona beschermt. Volgens vitamine D-experts is een bloedwaarde van minimaal 75 nmol/L (30 ng/mL) nodig om jezelf tegen Corona te beschermen. Om dit niveau te bereiken hebbend e meeste mensen dagelijks minimaal 3.000 IE (75 mcg) vitamine D uit een supplement nodig. 

Op de website orthomolecular.org wordt onderstaande suppletieprotocol ter preventie aangeraden. Deze website bevat artikelen die door orthomoleculaire artsen en wetenschappers geschreven zijn.  

• Vitamine C: 3x daags 1 gram (om de 8 uur).  
• Vitamine D3: eerste 2 weken 5.000 IE (125 mcg) en daarna 2.000 IE (50 mcg) per dag. 
• Magnesium: 400 milligram per dag. 
• Zink: 20 milligram per dag.  
• Selenium: 100 microgram per dag.  

Je kunt het originele artikel lezen op de volgende pagina: http://orthomolecular.org/resources/omns/v16n04.shtml  

Interventies 

Herstel na een Corona-infectie kan lang duren. Ook bij relatief jonge mensen tussen de 20 en 40 jaar. Een deel van de mensen is na 6 maanden nog steeds niet helemaal hersteld en in staat om weer volledig te werken. Maandenlange verhoging, benauwdheid en hersenproblemen (verminderde concentratie en verminderd geheugen) komen regelmatig voor.  

We hebben een overzicht gemaakt van interventies die mogelijk het herstel na een Corona-infectie kunnen bevorderen. Onderzoek naar interventies bij Corona is schaars, dus onderstaande interventies zijn gebaseerd op onderzoek naar andere longaandoeningen (waarbij net als bij COVID19 ontsteking en oxidatieve stress een rol spelen) en naar neuro-inflammatie (ontsteking van de hersenen). Corona in met neuro-inflammatie in verband gebracht.3, 4, 5, 6 Uit een wetenschappelijke publicatie blijkt dat ongeveer 18 procent neurologische (hersen) klachten ervaart.7 Het lijkt erop dat bij deze klachten neuro-inflammatie en een langdurig zuurstoftekort een rol spelen. 

Een Corona-infectie leidt tot ontsteking. Het immuunsysteem produceert ontstekingsbevorderende cytokines. Deze cytokines (die in het lichaam/longen geproduceerd worden) kunnen vervolgens de bloed-hersenbarrière beschadigen (lek maken), waardoor ziekteverwekkers en gifstoffen de hersenen in kunnen ‘lekken’. Als gevolg activeren zij de microgliacellen (immuuncellen) in de hersenen met neuro-inflammatie als gevolg.8, 9 Daarnaast kan het Coronavirus mogelijk ook zelf de bloed-hersenbarrière beschadigen.10 Neuro-inflammatie is in verband gebracht met:11, 12, 13 

1. Hersenmist (in Engels: brain fog) 
2. Onheldere gedachten 
3. Problemen met concentratie en geheugen 
4. Trage en gevarieerde mentale snelheid 
5. Mentale vermoeidheid en moeite met concentreren na maaltijden 
6. Gevoeligheid voor geluid, geur en licht 
7. Alzheimer 
8. Parkinson 
9. Depressie 
10. Schizofrenie 
11. Angst 
12. Chronische pijn 
13. Fibromyalgie  
14. Multiple sclerose (MS) – Beroerte 

Neuro-inflammatie kan vervolgens de werking van neurotransmitters (o.a. serotonine, dopamine, GABA) verstoren, waardoor allerlei neurologische klachten kunnen ontstaan. 

Herstel algemeen 

• Eiwitten zijn bouwstoffen die nodig zijn voor het herstel van weefsels. Dagelijks 1 tot 1,5 gram eiwit per kg lichaamsgewicht. Gebruik bij ondergewicht (BMI <20) of overgewicht (BMI >30) het gewicht van de vetvrije massa bij het berekenen van de eiwitbehoefte. De vetvrije massa kun je op de volgende website berekenen: https://zakboekdietetiek.nl/gallagher/  
• Voldoende calorieën innemen, want anders komt men in een katabole staat (afbreekstand). Je wilt juist in een anabole stand (opbouwstand) komen en daar zijn voldoende calorieën voor nodig. Wel uit de juiste (natuurlijke) voeding natuurlijk en niet uit bewerkt voedsel. Als men veel gewicht heeft verloren en/of moeite heeft om goed op gewicht te blijven, dan geen intermittent fasting of verlaging van maaltijdfrequentie. Men heeft vaak een verminderde eetlust en veranderingen in smaak. Daardoor is het voor sommige mensen lastig om voldoende calorieën binnen te krijgen. Soms kost kauwen te veel energie. Probeer dan smoothies van groente met fruit, een vetbron (avocado, noten, zaden, olijfolie, kokosolie) en een eiwitpoeder bijvoorbeeld. Indien het echt niet anders kan vloeibare aanvullende voeding of sondevoeding. Vraag ook wat men zelf wil qua eten. 
• Eet 500-800 gram groente/fruit én varieer. Dit bevat vezels die door darmbacteriën omgezet worden in korteketenvetzuren. Deze dragen bij aan het herstel en behoud van een gezond darmslijmvlies en aan het remmen van laaggradige ontsteking en neuro-inflammatie. Daarnaast bevatten groenten en fruit veel antioxidanten, waardoor ze oxidatieve stress tegengaan.   

Herstel longfunctie 

• Rem chronische ontsteking door het vermijden van bewerkt voedsel in combinatie met voldoende beweging, slaap, ontspanning en supplementen zoals vitamine D3 en de omega 3vetzuren EPA/DHA. Vitamine D en omega 3-vetzuren stimuleren de werking van Treg-cellen (Tregs), die als taak hebben om incorrecte immuunreacties (zoals allergieën, chronische ontsteking en auto-immuunziekten) te voorkomen. Mensen die aan Corona overleiden gaan dood door een overreactie van het immuunsysteem (cytokinestorm).14, 15, 16, 17 Zo’n ontstekingsreactie verbruikt zoveel energie dat verschillende organen te weinig energie krijgen om nog te kunnen functioneren. Het resultaat is multiple organ failure (MOF). Hieraan sterft men op de IC. Het is dus niet per sé het virus zelf waaraan men overlijdt, maar de schade die door het immuunsysteem wordt veroorzaakt als reactie op het virus. Het lijkt erop dat mensen met een ernstiger verloop van Corona minder Tregs in het bloed hebben dan mensen met een milder verloop. Daarom denken sommige wetenschappers dat het stimuleren van de Tregs mogelijk een beschermend effect kan hebben.18, 19 Hiermee doelen zij met name op medicijnen, maar er zijn ook voedingsstoffen die de Tregs kunnen stimuleren. Vitamine D is één van de voedingsstoffen die in staat is om de Tregs bij mensen te stimuleren. Daarnaast blijkt uit onderzoek bij dieren dat de Tregs gestimuleerd worden door de omega 3-vetzuren EPA en DHA, vitamine A, selenium en zink.20, 21, 22, 23  
• Rem oxidatieve stress (o.a. in de longen) door ontsteking te remmen en met antioxidanten. Oxidatieve stress leidt tot weefselbeschadiging bij Corona. Het leidt tot beschadiging van longcellen en rode bloedcellen (die zuurstof vervoeren). Hierdoor wordt het transport van zuurstof lastiger, waardoor een tekort aan zuurstof kan ontstaan. Nrf2 zorgt voor de lichaamseigenproductie van antioxidanten. Bij Corona is Nrf2 in de longen verlaagd. Ook bij de longziekte COPD is Nrf2 in de longen verlaagd. Dit leidt tot een verminderde productie van antioxidanten zoals glutathion, waardoor oxidatieve stress en schade ontstaat. Ook leidt het tot cortisolresistentie. Cortisol is nodig om het immuunsysteem (ontsteking) op tijd te kunnen remmen. Resistentie voor cortisol kan tot chronische ontsteking van de longen leiden. Door Nrf2 te stimuleren bevorder je de aanmaak van antioxidanten en verminder je cortisolresistentie, waardoor cortisol weer in staat is om de ontsteking te remmen. Nrf2 kun je stimuleren met onder andere curcuma24, resveratrol, quercetine, sulforafaan25, 26, 27 , omega 3-vetzuren EPA/DHA, mediterraan dieet, paleodieet, beweging.28 Verder kunnen glutathion en NAC ingezet worden om de antioxidantstatus te verhogen.29, 30 Voor een goede werking van glutathion is voldoende selenium nodig. Deze antioxidanten remmen ook laaggradige ontsteking en neuroinflammatie. Het product Mucoperm van Nutriphyt bevat o.a. curcuma, glutathion, selenium, zink en andere antioxidanten en kan ingezet worden voor herstel van de longbarrière (ook de darmbarrière en de huid). Als de long- en darmbarrière herstellen, dan neemt ook de neuroinflammatie af. 

Herstel hersenfunctie 

• Zorg voor voldoende zuurstof en voedingsstoffen. Deze komen via het bloed in de hersenen terecht. Een goede doorbloeding is daarom essentieel. Dit kun je stimuleren door beweging. Volgens de hersenprofessor Erik Scherder zouden we iedere dag minimaal een half uur moeten bewegen. Daarnaast zouden we voor een goede doorbloeding van ons brein ieder half uur 5 minuten moeten bewegen.31 Chronische stress zorgt voor een verminderde doorbloeding. Stressreductie is daarom essentieel bij mensen die veel chronische stress ervaren. Verder bestaan de hersenen voor een groot deel uit omega 3-vetzuren, met name DHA. Veel mensen krijgen weinig omega 3-vetzuren binnen, dus extra inname via vette vis en/of suppletie is wenselijk. Ook selenium, magnesium, choline (eieren, noten, pure chocolade, vis, lever, biefstuk) en B-vitamines zijn nodig voor een goede functie van de hersenen (zenuwstelsel). 
• Rem neuro-inflammatie. Om neuro-inflammatie te kunnen remmen moet je laaggradige ontsteking en oxidatieve stress remmen en zorgen dat de darmbarrière intact is. Daarnaast is het belangrijk om de bloedsuiker te stabiliseren (koolhydraatbeperkt), want bloedsuikerschommelingen (te hoog/te laag) stimuleert ontsteking en neuro-inflammatie.32, 33 Stoffen die neuro-inflammatie remmen zijn onder andere omega 3-vetzuren EPA/DHA, curcuma, resveratrol.34 

Herstel spierfunctie 

Eet voldoende eiwit en beweeg. Men kan veel spiermassa verloren zijn. Dit moet weer opgebouwd worden door voldoende eiwitten te eten, maar ook door voldoende te bewegen. Dit moet langzaam opgebouwd worden. Inmiddels zijn er verschillende fysiotherapeuten die gespecialiseerd zijn in herstel na COVID-19. Deze kun je via Google vinden. Voor meer info, luister de volgende podcast: Gezond Gesprek (Karine Hoenderdos, fysiotherapeut Benjamin Bos, diëtist Roos Bootsman). 

https://open.spotify.com/episode/5Wykljy6dH95Y71mqW8ATq?si=biM58xi5SkuaAFwPA3cFMg  

Herstel energieniveau 

• Magnesium, B-vitamines en voldoende calorieën zijn nodig voor de productie van energie.  
• Rem laaggradige ontsteking, neuro-inflammatie & oxidatieve stress, zodat de mitochondriën (energiefabriekjes in de cellen) niet beschadigd raken/zich kunnen herstellen. 
• Beweeg voldoende (minimaal een half uur per dag en onderbreek ieder halfuur het stilzitten).  

Suppletie 

De meeste voedingsstoffen die hierboven genoemd zijn zitten in de supplementen Vitaily basis en Mucoperm (van merk Nutriphyt). 

Bronnen ter verdieping 

1 Bossù, P., Toppi, E., Sterbini, V., & Spalletta, G. (2020). Implication of aging related chronic neuroinflammation on COVID-19 pandemic. Journal of Personalized Medicine, 10(3), 102. 

2 Silvagno, F., Vernone, A., & Pescarmona, G. P. (2020). The role of glutathione in protecting against the severe inflammatory response triggered by COVID-19. Antioxidants, 9(7), 624. 

Butler, M. J., & Barrientos, R. M. (2020). The impact of nutrition on COVID-19 susceptibility and long-term consequences. Brain, Behavior, and Immunity. 

Steardo, L., Steardo Jr, L., Zorec, R., & Verkhratsky, A. (2020). Neuroinfection may contribute to pathophysiology and clinical manifestations of COVID‐19. Acta Physiologica, e13473. 

Wu, Y., Xu, X., Chen, Z., Duan, J., Hashimoto, K., Yang, L., … & Yang, C. (2020). Nervous system involvement after infection with COVID-19 and other coronaviruses. Brain, behavior, and immunity. 6 Bossù, P., Toppi, E., Sterbini, V., & Spalletta, G. (2020). Implication of aging related chronic neuroinflammation on COVID-19 pandemic. Journal of Personalized Medicine, 10(3), 102. 7 Yachou, Y., El Idrissi, A., Belapasov, V., & Benali, S. A. (2020). Neuroinvasion, neurotropic, and neuroinflammatory events of SARS-CoV-2: understanding the neurological manifestations in COVID19 patients. Neurological Sciences, 1-13. 

Kempuraj, D., Thangavel, R., Selvakumar, G. P., Zaheer, S., Ahmed, M. E., Raikwar, S. P., … & Zaheer, A. (2017). Brain and peripheral atypical inflammatory mediators potentiate neuroinflammation and neurodegeneration. Frontiers in cellular neuroscience, 11, 216. 

Sundman, M. H., Chen, N. K., Subbian, V., & Chou, Y. H. (2017). The bidirectional gut-brain-microbiota axis as a potential nexus between traumatic brain injury, inflammation, and disease. Brain, behavior, and immunity, 66, 31-44. 

Wu, Y., Xu, X., Chen, Z., Duan, J., Hashimoto, K., Yang, L., … & Yang, C. (2020). Nervous system involvement after infection with COVID-19 and other coronaviruses. Brain, behavior, and immunity. 

Lurie, D. I. (2018). An integrative approach to neuroinflammation in psychiatric disorders and neuropathic pain. Journal of experimental neuroscience, 12, 1179069518793639. 

Datis Kharrazian (2013). Why isn’t my brain working?  

Drs. Richard de Leth & Ruud Rotteveel MSc. (2020). OERsterk Coach opleiding lesboek level 1. 14 Liu, Q., Zhou, Y. H., & Yang, Z. Q. (2016). The cytokine storm of severe influenza and development of immunomodulatory therapy. Cellular & molecular immunology, 13(1), 3-10. 

Channappanavar, R., & Perlman, S. (2017, July). Pathogenic human coronavirus infections: causes and consequences of cytokine storm and immunopathology. In Seminars in immunopathology (Vol. 

39, No. 5, pp. 529-539). Springer Berlin Heidelberg.  

Ruan, Q., Yang, K., Wang, W., Jiang, L., & Song, J. (2020). Clinical predictors of mortality due to COVID-19 based on an analysis of data of 150 patients from Wuhan, China. Intensive care medicine, 46(5), 846-848. 

Randy Cron & W. Winn Chatham (maart, 2020). How doctors can potentially significantly reduce the number of deaths from Covid-19. https://www.vox.com/2020/3/12/21176783/coronavirus-covid-

19-deaths-china-treatment-cytokine-storm-syndrome  

Stephen-Victor, E., Das, M., Karnam, A., Pitard, B., Gautier, J. F., & Bayry, J. (2020). Potential of regulatory T-cell-based therapies in the management of severe COVID-19. European Respiratory Journal, 56(3). 

Liu, Y., Qi, G., Bellanti, J. A., Moser, R., Ryffel, B., & Zheng, S. G. (2020). Regulatory T cells: A potential weapon to combat COVID‐19?. MedComm, 1(2), 157-164. 

Wu, D., Lewis, E. D., Pae, M., & Meydani, S. N. (2019). Nutritional modulation of immune function: analysis of evidence, mechanisms, and clinical relevance. Frontiers in immunology, 9, 3160. 

Xue, H., Wang, W., Li, Y., Shan, Z., Li, Y., Teng, X., … & Teng, W. (2010). Selenium upregulates CD4+ CD25+ regulatory T cells in iodine-induced autoimmune thyroiditis model of NOD. H-2h4 mice. Endocrine journal, 57(7), 595-601. 

Gutiérrez, S., Svahn, S. L., & Johansson, M. E. (2019). Effects of omega-3 fatty acids on immune cells. International journal of molecular sciences, 20(20), 5028. 

Issazadeh-Navikas, S., Teimer, R., & Bockermann, R. (2012). Influence of dietary components on regulatory T cells. Molecular Medicine, 18(1), 95-110. 

Manarin, G., Anderson, D., e Silva, J. M., da Silva Coppede, J., Roxo-Junior, P., Pereira, A. M. S., & Carmona, F. (2019). Curcuma longa L. ameliorates asthma control in children and adolescents: A randomized, double-blind, controlled trial. Journal of ethnopharmacology, 238, 111882. 

Ram, A., Balachandar, S., Vijayananth, P., & Singh, V. P. (2011). Medicinal plants useful for treating chronic obstructive pulmonary disease (COPD): current status and future perspectives. Fitoterapia, 82(2), 141-151 

Malhotra, D., Thimmulappa, R. K., Mercado, N., Ito, K., Kombairaju, P., Kumar, S., … & Biswal, S. (2011). Denitrosylation of HDAC2 by targeting Nrf2 restores glucocorticosteroid sensitivity in macrophages from COPD patients. The Journal of clinical investigation, 121(11), 4289-4302. 

Cardozo, L. F., Pedruzzi, L. M., Stenvinkel, P., Stockler-Pinto, M. B., Daleprane, J. B., Leite Jr, M., & Mafra, D. (2013). Nutritional strategies to modulate inflammation and oxidative stress pathways via activation of the master antioxidant switch Nrf2. Biochimie, 95(8), 1525-1533. 

Pall, M. L., & Levine, S. (2015). Nrf2, a master regulator of detoxification and also antioxidant, anti-inflammatory and other cytoprotective mechanisms, is raised by health promoting factors. Sheng Li Xue Bao, 67(1), 1-18. 

Horowitz, R. I., Freeman, P. R., & Bruzzese, J. (2020). Efficacy of glutathione therapy in relieving dyspnea associated with COVID-19 pneumonia: A report of 2 cases. Respiratory medicine case reports, 101063. 

“Sarcoïdose: een rol voor antioxidant therapie?” Dr. A.W. Boots | Afd. Farmacologie en Toxicologie Universiteit Maastricht.  

Podcast: Gezond Gesprek. Hoe hou je je brein gezond – Karine Hoenderdos & Erik Scherder: https://open.spotify.com/episode/39cnNoFELoqWOTQTjur769?si=MeYe2axJSW2LpLaaIkuwAQ  32 Kamada H et al. Influence of hyperglycemia on oxidative stress and matrix metalloproteinase-9 activation after focal cerebral ischemia/reperfusion in rats. Stroke. 2007;38:1022-1049. 

Shukla, V., Shakya, A. K., Perez-Pinzon, M. A., & Dave, K. R. (2017). Cerebral ischemic damage in diabetes: an inflammatory perspective. Journal of Neuroinflammation, 14(1), 1-22.  

Wang, J., Song, Y., Chen, Z., & Leng, S. X. (2018). Connection between systemic inflammation and neuroinflammation underlies neuroprotective mechanism of several phytochemicals in neurodegenerative diseases. Oxidative medicine and cellular longevity, 2018.